Χρωματοσώματα Υ των Φοινίκων (;)

Μια καινούρια μελέτη σχετικά με τα χρωματοσώματα Υ των Φοινίκων δημοσιεύτηκε πρόσφατα από την ομάδα του Γενογραφικού προγράμματος. Από το in.gr:

Ένας στους 17 άνδρες που ζουν σε ορισμένες κοινότητες της Μεσογείου είναι μακρινοί αλλά γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Φοινίκων, αποκαλύπτει μελέτη που συνδύασε ιστορικές αναφορές με γενετικές εξετάσεις. Η ίδια μέθοδος θα μπορούσε να ιχνηλατήσει και την εξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων, εκτιμούν οι ερευνητές.

Η μέθοδος των ερευνητών συνίσταται στη σύγκριση των γενετικών χαρακτηριστικών των ανδρών σε περιοχές όπου υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη των Φοινίκων με κοντινές περιοχές όπου δεν υπάρχουν τέτοιες μαρτυρίες.

Δυστυχώς έχω πολλές σοβαρές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία των συμπερασμάτων της έρευνας, μερικές από τις οποίες είναι οι ακόλουθες:

• Οι ερευνητές χρησιμοποιούν αποτελέσματα από 7 δείκτες STR για να ορίσουν "Σήματα Φοινικικού Αποικισμού" (ΣΦΑ). Όμως αυτός ο αριθμός δεν είναι επαρκής για να τεκμηριώσει κοινή καταγωγή, αφού οι δείκτες STR έχουν μεγάλο βαθμό ομοπλασίας, δηλαδή ταυτότητα σε έναν απλότυπο 7 δεικτών δεν σημαίνει απαραίτητα και πρόσφατη κοινή καταγωγή (*)
• Η κατανομή των ΣΦΑ που προτείνονται έχει στατιστικά μια σχέση με τους Φοίνικες στη Μεσόγειο, τουλάχιστον στις περιοχές που μελετήθηκαν. Ωστόσο μια απλή έρευνα σε βάσεις χρωματοσωμάτων Υ όπως η YHRD, με μεγαλύτερη κάλυψη δείχνει πως τα πιθανολογούμενα ΣΦΑ βρίσκονται σε περιοχές όπως η Άνω Αίγυπτος, το Νεπάλ, η Υεμένη, η Σουηδία, η Αυστρία, και γενικά πολλές περιοχές όπου δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα Φοινικικού αποικισμού.
• Οι συγγραφείς θεωρούν την Κρήτη ως περιοχή με Φοινικική επιρροή, αν και κάτι τέτοιο δεν φαίνεται από πουθενά. Επιπλέον συγκρίνουν τον πληθυσμό της Κρήτης με αυτόν του Οροπέδιου του Λασιθίου που τον θεωρούν ανεπηρέαστο από τους Φοίνικες, αγνοώντας προφανώς πως το οροπέδιο του Λασιθίου έχει έναν μικρό πληθυσμό σε σχέση με το υπόλοιπο νησί και μια ταραγμένη ιστορία από την εποχή της Ενετοκρατίας.
• Αντιθέτως οι συγγραφείς θεωρούν την ηπειρωτική Ελλάδα ως μη έχουσα καμιά Φοινικική επιρροή. Ωστόσο αν δούμε τις ιστορικές πηγές, παρουσία Φοινίκων μαρτυρείται στην Βοιωτία. Προσωπικά αμφιβάλλω αν υπάρχει καμιά σημαντική επιρροή των Φοινίκων σε οποιαδήποτε περιοχή του κράτους της Ελλάδας, αλλά η ασυνέπεια των ερευνητών υποδηλώνει πως έκοψαν και έραψαν (ή απλώς αγνούσαν) για να βγάλουν κάποιο συμπέρασμα.
  
• Αντίθετα θεωρούν (a priori) πως η Φοινίκη και η Συρία δεν έχουν Ελληνική επιρροή, παρά το γεγονός πως είχαν κατακτηθεί από τους Έλληνες και συνέχισαν να είναι μέρος του ευρύτερου Ελληνορωμαϊκού κόσμου για χίλια χρόνια. Περιέργως ομιλούν πως η μέθοδος τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να διερευνηθεί η επιρροή των στρατιωτών του Αλεξάνδρου στην Νότιο και Κεντρική Ασία, αλλά δεν φαίνεται να τη χρησιμοποίησαν για να μελετήσουν την επιρροή τους στην ίδια την Εγγύς Ανατολή.
  
• Υπάρχουν πολλές "ανωμαλίες" στα γενετικά συμπεράσματα. Για παράδειγμα, το δείγμα των Κυπρίων παρουσιάζει μεγαλύτερη συχνότητα όλων των ΣΦΑ από την περιοχή που θεωρούν ως "Φοινικικό Επίκεντρο", δηλαδή το Λίβανο. Αντίστοιχα, ενώ υποστηρίζουν συνάφεια της απλοομάδας J2 με τους Φοίνικες, αυτή έχει μεγαλύτερη συχνότητα στην Ανατολική Σικελία (που εποικίστηκε από τους Έλληνες), παρά στη Δυτική (όπου υπήρχε παρουσία Φοινίκων).
• Οι συγγραφείς επικεντρώνουν σε τέσσερις διεργασίες που μπορούν να επηρέασαν τη Μεσόγειο: τον Ελληνικό, τον Φοινικικό αποικισμό, την πρότερη εξάπλωση των πρωτο-Νεολιθικών πληθυσμών, και την ύστερη Εβραϊκή διασπορά. Ωστόσο, αγνοούν άλλα γεγονότα, όπως η κατάκτηση της Εγγύς Ανατολής από τους Έλληνες και μετέπειτα ενσωμάτωση της στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι Σταυροφορίες, και -το σημαντικότερο απ' όλα- οι εξάπλωση των Αράβων στην Εγγύς Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική. Για παράδειγμα, κάποιες ομοιότητες ανάμεσα στην Τύνιδα, τη Σικελία, και την Ισπανία ερμηνεύονται ως απόρροια Φοινίκων, ενώ μπορεί να οφείλονται στην περίοδο της Αραβικής κατοχής. Αντίστοιχα, ομοιότητες ανάμεσα στη Κύπρο και στην Εγγύς Ανατολή δεν ανάγονται απαραίτητα στην αρχαιότητα, αλλά μπορεί και να οφείλονται στην περίοδο της Αραβικής κατοχής όταν πολλοί Ελληνοσύριοι έφυγαν από τη Συρία προς τις περιοχές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Είναι σαφής η αίσθηση της επιλεκτικής εξέτασης ορισμένων γεγονότων έναντι άλλων που αγνοούνται από τους ερευνητές.
• Οι παραπάνω ενστάσεις αρκούν για να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι στα συμπεράσματα της έρευνας, αλλά δεν πρέπει να αγνοήσουμε και τον (ακούσιο ή εκούσιο) πολιτικό παράγοντα, ο οποίος διαφαίνεται σε προηγούμενη μελέτη της ίδιας ομάδας. Η ιδέα της "Φοινικικής καταγωγής" είναι ένας ενοποιητικός παράγοντας για τους Λιβανέζους (όπως ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης), που ενώνει από τη μια πλευρά Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, και τους διαχωρίζει από την άλλη από τους Άραβες και Σύρους, με τους οποίους δεν έχουν τις καλύτερες σχέσεις. Η πραγματικότητα είναι πως οι σημερινοί Λιβανέζοι είναι γλωσσικά Άραβες, και απόγονοι πολλών πληθυσμών. Οι Φοίνικες έχουν χαθεί από την ιστορία για δυο χιλιάδες χρόνια, και δεν είναι καθόλου προφανές πως οι σύγχρονοι Λιβανέζοι είναι σε μεγάλο βαθμό απόγονοι τους.
  

Εν κατακλείδι, είναι θετική η απόπειρα εξέτασης ιστορικών γεγονότων με βάση γενετικά στοιχεία, αλλά το συμπέρασμα αυτής της έρευνας είναι αμφίβολο. Εν πάσει περιπτώσει, η καταγραφή των γενετικών χαρακτηριστικών από αρκετούς νέους πληθυσμούς αποτελεί από μόνη της ένα θετικό στοιχείο, το οποίο μπορεί στο μέλλον να οδηγήσει σε νέες και πιο στέρεες συνθέσεις.

(*) Κλασικό παράδειγμα αυτού είναι ο λεγόμενος Cohen Modal Haplotype (CMH) που αποτελείται από 6 δείκτες και θεωρήθηκες αρχικά ως απόδειξη καταγωγής από τον Βιβλικό Ααρών και ως γενετικό χαρακτηριστικό των Εβραίων και δη των Κοέν (ιερέων). Αργότερα, διαπιστώθηκε πως ο CMH λόγω ομοπλασία εμφανίζεται σε δυο διαφορετικές απλοομάδες (τη J1 και τη J2), καθώς και πως εμφανίζεται σε μεγάλη συχνότητα στους Κούρδους και άλλους μη Εβραϊκούς πληθυσμούς.