26.11.08

Επιβεβαίωση των γενετικών διαφορών ανάμεσα στα Ευρωπαϊκά έθνη

Μετά από τις δύο πρόσφατες έρευνες για την γενετική ταυτότητα των Ευρωπαίων (Μεγάλη έρευνα της γενετικής σύστασης των Ευρωπαίων με βάση 500.000 γενετικούς δείκτες και Γεωγραφία και Γενετική Σύσταση των Ευρωπαίων (ξανά)), μια καινούρια έρευνα έρχεται να επιβεβαιώσει τη γενετική ιδιαιτερότητα των Ευρωπαϊκών εθνών. Στα πλαίσα αυτής της έρευνας, μελετήθηκαν 6000 Ευρωπαίοι από αρκετές χώρες με βάση 300.000 γενετικούς πολυμορφισμούς.

Όπως και πριν, τα διάφορα Ευρωπαϊκά έθνη καταλαμβάνουν θέση στον χάρτη των δύο πρώτων γενετικών συνιστωσών που αντιστοιχεί στην γεωγραφική τους θέση στην Ευρώπη. Ωστόσο οι δύο πρώτες συνιστώσες αποτελούν τμήμα μονάχα της γενετικής σύστασης τους. Αναλύοντας περισσότερες από αυτές (που δεν μπορούν να απεικονιστούν εύκολα σε ένα γράφημα δύο διαστάσεων) έγινε δυνατή η εξακρίβωση της ιδιαιτερότητας των διαφόρων πληθυσμών.

Σε ένα πρώτο πείραμα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν το 80% των δειγμάτων τους για να κατασκευάσουν ένα μοντέλο των ιδιαιτεροτήτων των Ευρωπαϊκών λαών, δηλαδή των γενετικών χαρακτηριστικών που αυτά έχουν. Εν συνεχεία χρησιμοποίησαν αυτά τα αποτελέσματα για να "μαντέψουν" την προέλευση των υπόλοιπων 20% δειγμάτων.

Είναι προφανές πως κάποια έθνη παρουσιάζονται διακριτά: π.χ οι περισσότεροι Ισπανοί (94.5%) εκτιμήθηκε ορθώς πως ήταν Ισπανοί, με μια μειοψηφία (5.5%) που εκτιμήθηκαν ως Γάλλοι, ή το 99.1% των Νορβηγών μαντεύτηκαν ως Νορβηγοί.

Άλλα έθνη φαίνονται λιγότερο διακριτά. Για παράδειγμα, μόνο το 45.3% των Σλοβάκων μαντεύτηκαν ως τέτοιοι, με το υπόλοιπο να αποδίδεται στους Τσέχους (25%) ή τους Ούγγρους (22%) κατά κύριο λόγο.

Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει ασυμμετρία στην σχέση. Για παράδειγμα, κανένας Βέλγος δεν μαντεύτηκε ως Γερμανός αλλά το 10.2% των Γερμανών μαντεύτηκαν ως Βέλγοι. Παρομοίως το 9.9% των Σουηδών μαντεύτηκαν ως Νορβηγοί αλλά μόνο το 1% των Νορβηγών μαντεύτηκαν ως Σουηδοί. Αυτό οφείλεται πιθανώς στο γεγονός πως για ιστορικούς λόγους η ροή μεταναστών ή η αποδοχή μιας καινούριας εθνικής ταυτότητας δεν ήταν αμφίδρομη ανάμεσα στα διάφορα Ευρωπαϊκά έθνη. Έτσι ενώ τη πλειοψηφία των Γερμανών (64.4%) μαντεύτηκε ορθά, σημαντικές μειοψηφίες μαντεύτηκαν ως Τσέχοι, Βέλγοι, ή Σκανδιναβοί.

Σε ένα δεύτερο πείραμα, η προέλευση των μελών του κάθε έθνους εκτιμήθηκε εάν αποκλείονταν η πραγματική προέλευσή τους. Δηλαδή π.χ. τί μοιάζει να είναι ένας Ισπανός, αν αποκλείσουμε την Ισπανία ως δυνατή απάντηση, κ.ο.κ.

Και σε αυτήν την περίπτωση βλέπουμε την ιδιαιτερότητα των Ευρωπαϊκών εθνών και των σχέσεών τους με τα γειτονικά έθνη. 98.7% των Ισπανών, π.χ. αποδίδονται στη γειτονική Γαλλία και 1.3% στο Βέλγιο όπου ομιλείται η Γαλλική, η οποία είναι συγγενής της Ισπανικής, αλλά κανένας Ισπανός δεν μαντεύεται ως Άγγλος, Γερμανός, κ.ο.κ. Παρομοίως οι Γάλλοι μαντεύονται ως Βέλγοι, και σε μικρότερο βαθμό Ισπανοί ή Άγγλοι. Οι Νορβηγοί ως Σουηδοί, οι Πολωνοί ως Ρώσοι και το αντίθετο.

Αυτό που παρατηρούμε λοιπόν είναι πως οι Ευρωπαίοι κατά κανόνα αποδίδονται στο έθνος της προέλευσης τους ή σε μια χούφτα γειτονικά έθνη, ενώ αποκλείεται εξ' ολοκλήρου η προέλευσή τους από πιο μακρινά έθνη.

Άρα είναι προφανές πως η θεωρία περί της ιστορικής "κατασκευής" των εθνών εκ των άνω δεν στέκει. Τα Ευρωπαϊκά έθνη δεν αποτελούν τυχαία συνοθυλεύματα πληθυσμών που πείστηκαν πως έχουν κοινή καταγωγή, αλλά πράγματι έχουν σε μεγάλο βαθμό κοινή καταγωγή. Βέβαια οι ενδο-ευρωπαϊκές διαφορές είναι πολύ μικρές σε σχέση με τις διαφορές των Ευρωπαίων από τους Κινέζους (CHB), Γιαπωνέζους (JPT), και Αφρικανούς Γιορούμπα (YRI), ωστόσο είναι αρκετές ώστε ακόμα και γειτονικά έθνη με συναφή γλώσσα, θρησκεία, εμφάνιση, πολιτικό σύστημα, κ.ο.κ. οπως οι Νορβηγοί και οι Σουηδοί να είναι διαφοροποιημένοι σε μεγάλο ποσοστό.

Φυσικά είναι βέβαιο πως απόλυτη επιτυχία διάκρισης ανάμεσα στα Ευρωπαϊκά έθνη και δη τα γειτονικά ίσως να μην επιτευχθεί ποτέ, αν και η χρήση περισσότερων δεικτών μπορεί μόνο να κάνει τις όποιες διαφορές ευκρινέστερες. Η μελέτη περισσότερων πληθυσμών ίσως γεμίσει ορισμένα "κενά" στον Ευρωπαϊκό χάρτη. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι σαφές πως οι γενετικές διαφορές ανάμεσα στα περισσότερα Ευρωπαϊκά έθνη είναι υπαρκτές, και επαρκείς ώστε για τα περισσότερα ζεύγη εθνών ο καθορισμός του πού ανήκει ένα άγνωστό άτομο να είναι απόλυτα επιτυχής. Οπτικά μπορεί να αδυνατούμε να ξεχωρίσουμε τον Νορβηγό από το Σουηδό ή τον Γάλλο από τον Γερμανό, αλλά η γενετική αποδεικνύει πως αυτό είναι δυνατό.

4.11.08

Χρωματοσώματα Υ των Φοινίκων (;)

Μια καινούρια μελέτη σχετικά με τα χρωματοσώματα Υ των Φοινίκων δημοσιεύτηκε πρόσφατα από την ομάδα του Γενογραφικού προγράμματος. Από το in.gr:
Ένας στους 17 άνδρες που ζουν σε ορισμένες κοινότητες της Μεσογείου είναι μακρινοί αλλά γνήσιοι απόγονοι των αρχαίων Φοινίκων, αποκαλύπτει μελέτη που συνδύασε ιστορικές αναφορές με γενετικές εξετάσεις. Η ίδια μέθοδος θα μπορούσε να ιχνηλατήσει και την εξάπλωση των αρχαίων Ελλήνων, εκτιμούν οι ερευνητές.

Η μέθοδος των ερευνητών συνίσταται στη σύγκριση των γενετικών χαρακτηριστικών των ανδρών σε περιοχές όπου υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη των Φοινίκων με κοντινές περιοχές όπου δεν υπάρχουν τέτοιες μαρτυρίες.

Δυστυχώς έχω πολλές σοβαρές επιφυλάξεις για την αξιοπιστία των συμπερασμάτων της έρευνας, μερικές από τις οποίες είναι οι ακόλουθες:
  • Οι ερευνητές χρησιμοποιούν αποτελέσματα από 7 δείκτες STR για να ορίσουν "Σήματα Φοινικικού Αποικισμού" (ΣΦΑ). Όμως αυτός ο αριθμός δεν είναι επαρκής για να τεκμηριώσει κοινή καταγωγή, αφού οι δείκτες STR έχουν μεγάλο βαθμό ομοπλασίας, δηλαδή ταυτότητα σε έναν απλότυπο 7 δεικτών δεν σημαίνει απαραίτητα και πρόσφατη κοινή καταγωγή (*)
  • Η κατανομή των ΣΦΑ που προτείνονται έχει στατιστικά μια σχέση με τους Φοίνικες στη Μεσόγειο, τουλάχιστον στις περιοχές που μελετήθηκαν. Ωστόσο μια απλή έρευνα σε βάσεις χρωματοσωμάτων Υ όπως η YHRD, με μεγαλύτερη κάλυψη δείχνει πως τα πιθανολογούμενα ΣΦΑ βρίσκονται σε περιοχές όπως η Άνω Αίγυπτος, το Νεπάλ, η Υεμένη, η Σουηδία, η Αυστρία, και γενικά πολλές περιοχές όπου δεν υπάρχει καμιά πιθανότητα Φοινικικού αποικισμού.
  • Οι συγγραφείς θεωρούν την Κρήτη ως περιοχή με Φοινικική επιρροή, αν και κάτι τέτοιο δεν φαίνεται από πουθενά. Επιπλέον συγκρίνουν τον πληθυσμό της Κρήτης με αυτόν του Οροπέδιου του Λασιθίου που τον θεωρούν ανεπηρέαστο από τους Φοίνικες, αγνοώντας προφανώς πως το οροπέδιο του Λασιθίου έχει έναν μικρό πληθυσμό σε σχέση με το υπόλοιπο νησί και μια ταραγμένη ιστορία από την εποχή της Ενετοκρατίας.
  • Αντιθέτως οι συγγραφείς θεωρούν την ηπειρωτική Ελλάδα ως μη έχουσα καμιά Φοινικική επιρροή. Ωστόσο αν δούμε τις ιστορικές πηγές, παρουσία Φοινίκων μαρτυρείται στην Βοιωτία. Προσωπικά αμφιβάλλω αν υπάρχει καμιά σημαντική επιρροή των Φοινίκων σε οποιαδήποτε περιοχή του κράτους της Ελλάδας, αλλά η ασυνέπεια των ερευνητών υποδηλώνει πως έκοψαν και έραψαν (ή απλώς αγνούσαν) για να βγάλουν κάποιο συμπέρασμα.
  • Αντίθετα θεωρούν (a priori) πως η Φοινίκη και η Συρία δεν έχουν Ελληνική επιρροή, παρά το γεγονός πως είχαν κατακτηθεί από τους Έλληνες και συνέχισαν να είναι μέρος του ευρύτερου Ελληνορωμαϊκού κόσμου για χίλια χρόνια. Περιέργως ομιλούν πως η μέθοδος τους θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να διερευνηθεί η επιρροή των στρατιωτών του Αλεξάνδρου στην Νότιο και Κεντρική Ασία, αλλά δεν φαίνεται να τη χρησιμοποίησαν για να μελετήσουν την επιρροή τους στην ίδια την Εγγύς Ανατολή.
  • Υπάρχουν πολλές "ανωμαλίες" στα γενετικά συμπεράσματα. Για παράδειγμα, το δείγμα των Κυπρίων παρουσιάζει μεγαλύτερη συχνότητα όλων των ΣΦΑ από την περιοχή που θεωρούν ως "Φοινικικό Επίκεντρο", δηλαδή το Λίβανο. Αντίστοιχα, ενώ υποστηρίζουν συνάφεια της απλοομάδας J2 με τους Φοίνικες, αυτή έχει μεγαλύτερη συχνότητα στην Ανατολική Σικελία (που εποικίστηκε από τους Έλληνες), παρά στη Δυτική (όπου υπήρχε παρουσία Φοινίκων).
  • Οι συγγραφείς επικεντρώνουν σε τέσσερις διεργασίες που μπορούν να επηρέασαν τη Μεσόγειο: τον Ελληνικό, τον Φοινικικό αποικισμό, την πρότερη εξάπλωση των πρωτο-Νεολιθικών πληθυσμών, και την ύστερη Εβραϊκή διασπορά. Ωστόσο, αγνοούν άλλα γεγονότα, όπως η κατάκτηση της Εγγύς Ανατολής από τους Έλληνες και μετέπειτα ενσωμάτωση της στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι Σταυροφορίες, και -το σημαντικότερο απ' όλα- οι εξάπλωση των Αράβων στην Εγγύς Ανατολή και στη Βόρειο Αφρική. Για παράδειγμα, κάποιες ομοιότητες ανάμεσα στην Τύνιδα, τη Σικελία, και την Ισπανία ερμηνεύονται ως απόρροια Φοινίκων, ενώ μπορεί να οφείλονται στην περίοδο της Αραβικής κατοχής. Αντίστοιχα, ομοιότητες ανάμεσα στη Κύπρο και στην Εγγύς Ανατολή δεν ανάγονται απαραίτητα στην αρχαιότητα, αλλά μπορεί και να οφείλονται στην περίοδο της Αραβικής κατοχής όταν πολλοί Ελληνοσύριοι έφυγαν από τη Συρία προς τις περιοχές της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Είναι σαφής η αίσθηση της επιλεκτικής εξέτασης ορισμένων γεγονότων έναντι άλλων που αγνοούνται από τους ερευνητές.
  • Οι παραπάνω ενστάσεις αρκούν για να είμαστε επιφυλακτικοί απέναντι στα συμπεράσματα της έρευνας, αλλά δεν πρέπει να αγνοήσουμε και τον (ακούσιο ή εκούσιο) πολιτικό παράγοντα, ο οποίος διαφαίνεται σε προηγούμενη μελέτη της ίδιας ομάδας. Η ιδέα της "Φοινικικής καταγωγής" είναι ένας ενοποιητικός παράγοντας για τους Λιβανέζους (όπως ο πρώτος συγγραφέας της μελέτης), που ενώνει από τη μια πλευρά Χριστιανούς και Μουσουλμάνους, και τους διαχωρίζει από την άλλη από τους Άραβες και Σύρους, με τους οποίους δεν έχουν τις καλύτερες σχέσεις. Η πραγματικότητα είναι πως οι σημερινοί Λιβανέζοι είναι γλωσσικά Άραβες, και απόγονοι πολλών πληθυσμών. Οι Φοίνικες έχουν χαθεί από την ιστορία για δυο χιλιάδες χρόνια, και δεν είναι καθόλου προφανές πως οι σύγχρονοι Λιβανέζοι είναι σε μεγάλο βαθμό απόγονοι τους.
Εν κατακλείδι, είναι θετική η απόπειρα εξέτασης ιστορικών γεγονότων με βάση γενετικά στοιχεία, αλλά το συμπέρασμα αυτής της έρευνας είναι αμφίβολο. Εν πάσει περιπτώσει, η καταγραφή των γενετικών χαρακτηριστικών από αρκετούς νέους πληθυσμούς αποτελεί από μόνη της ένα θετικό στοιχείο, το οποίο μπορεί στο μέλλον να οδηγήσει σε νέες και πιο στέρεες συνθέσεις.

(*) Κλασικό παράδειγμα αυτού είναι ο λεγόμενος Cohen Modal Haplotype (CMH) που αποτελείται από 6 δείκτες και θεωρήθηκες αρχικά ως απόδειξη καταγωγής από τον Βιβλικό Ααρών και ως γενετικό χαρακτηριστικό των Εβραίων και δη των Κοέν (ιερέων). Αργότερα, διαπιστώθηκε πως ο CMH λόγω ομοπλασία εμφανίζεται σε δυο διαφορετικές απλοομάδες (τη J1 και τη J2), καθώς και πως εμφανίζεται σε μεγάλη συχνότητα στους Κούρδους και άλλους μη Εβραϊκούς πληθυσμούς.